Geçmişte Uygulanan Bazı İlginç Vergiler

Tarihin her döneminde değişen koşullar ve gelenekler kapsamında vergi uygulaması olmuştur. Bunlardan bazıları günümüz koşullarına göre ilginç ya da komik olarak algılanabilmektedir. Bunlardan bazı ilginç örnekler makalemizin konusunu oluşturmaktadır.

Arpalık : Osmanlı döneminde sarayda çalışan üst düzey yöneticilere verilmek üzere at besleyenlerden alınan özel bir vergi türüdür. 

Aynaroz Vergisi : 1569 yılında II. Selim döneminde Padişah’ın kızdığı Aynaroz halkından özel olarak topladığı bir vergi türüdür. Aynaroz bugün Yunanistan sınırları içinde kalan özel bir adadır. O dönemde ada halkının önemli bir bölümü eşcinseldir.

Bad-ı Heva Vergisi : Osmanlı döneminde evlenen genç kızlar ve dul kadınlardan alınan vergi çeşitlerinden birisine verilen addır.

Kibrit Vergisi : Cumhuriyet’in ilk yılarında ve Osmanlı’nın son döneminde ülkemizde üretilen ve satılan kibritlerden alınan özel bir vergi türüdür.

Hadımağa Vergisi : Osmanlı sarayında çalışan hadımağaların ücretlerini ödemek amacıyla halktan toplanan bir çeşit vergi türüdür.

Gerdek Vergisi : Osmanlı döneminde alınan ilginç vergilerden biri de gerdek vergisiydi. Bu vergiyi, nikahı kıyan kadı efendi tahsil ediyordu. Vergi ise; zenginden bir altın, fakirden 12 akçe, orta halli olanlardan da bu ikisinin arasında belirlenen tutarda alınırdı.
Toprak sahibinin arazisinde yaşayanların evlenmesi durumunda, vergi alma hakkı da vardı. Verginin tutarı, evlenecek olanın bakire olması halinde 60, dul olması halinde 30 akçe idi.

Gelinlik Vergisi : Osmanlı döneminde uygulanan Tanzimat döneminde kaldırılan evlenen kızlardan alınan bir çeşit vergidir.

Bennak Vergisi : Osmanlı döneminde bir süre uygulanan sonra kaldırılan evli erkeklerden alınan bir vergi türüdür.

Gölge Vergisi : Venedik’te 18.YY’da belediye yol kenarındaki işyerlerinde gölgelik ve teneke kullananlardan gölge vergisi alıyor

Korkaklık Vergisi : İngiltere’de 16.YY’da asker kaçaklarından alınan özel bir vergi türüdür.

Dünya Vergisi : Gine hükümetinin herkesten aldığı bir kelle vergisidir.Ülkede yaşayan herkes dünya vergisi ödüyor. Dünya üzerinde yaşama nedeni olarak gösterilen bu vergi herkesi kapsıyor.

Güneş Vergisi : Balear Adasında güneşin doğuşunu ve batışını izleyenlerden hükümet vergi topluyor.Günlük 1 Euro.

Şamandıra Vergisi : Osmanlı döneminde deniz kıyısında bulunan şamandıralardan alınan bir vergi türüdür.

Yellenme Vergisi :Estonya hükümetinin inek sahiplerinden aldığı bir vergi türü.Ülkede çok sayıda inek çiftliği bulunuyor. Bu çiftlikleri vergiye bağlamak isteyen hükümet ineklere yellenme vergisi getirdi. Gerekçesi ise ineklerden çıkan gazın atmosfere metan gazı saldığını bununda ekolojik dengeyi bozduğunu belirten hükümet veteriner raporuyla ortalama bir sayı çıkartıp bunun üzerinden vergi alıyor.Benzer kararı Yeni Zellanda hükümeti de getirmişti. Çiftçiler sokaklara dökülünce bu vergiden vazgeçildi.

Özgürlük Vergisi : Antik Roma’da köleler belli bir süre sonunda özgürlükleri kendilerini serbest bırakan sahiplerine için vergi ödemekteydi.

İdrar Vergisi : MS 1. Yüzyıl sırasında, Roma İmparatoru Vaspasian,idrar vergisi koydu. O dönemde, idrar deri tabaklama ve giysi temizlemede amonyak kaynağı olarak toplanmış ve kullanılmıştır. Vergi ise, idrar elde eden toptancılardan alınmaktaydı.

Sabun Vergisi : Ortaçağ boyunca, Avrupa hükümetleri sabuna bir vergi koymuşlardır. Ortaçağ Avrupa’sında sabun vergisi çok uzun bir süre için yürürlükte kaldı. Sabun vergisi İngiltere’de 1835 yılına kadar uygulanmıştır.

Pencere Vergisi :18. ve 19. yüzyıllarda Fransa ve Büyük Britanya’da evin sahip olduğu pencere sayısına göre alınan bir tür emlak vergisidir. Vergi ilk kez İngiliz Kralı III. William tarafından altı pencereden daha fazla pencereye sahip olan evler için 1696 yılında getirilmiştir. Letonya’da da bu vergilerin uygulandığı Letonya’nın başkenti Riga’da bulunan Yahudi evlerinin pencerelerinin cam olduğu halde ahşap şekli verilmiş olmasından anlıyoruz.

Sakal Vergisi :Rus Çarı Büyük Petro, 1705 yılında sakalı vergiye bağlayarak Rus erkeklerini tıraş olmaya yönlendirdi.Petro, böylelikle Rusların daha Batılı göründüğünü düşünüyordu.

Tuz Vergisi :Fransa’nın uyguladığı tuz vergisi halkta büyük öfkeye yol açmıştır. Fransa’da Gabella adı verilen tuz vergisi, Fransız halkını çok kızdırmış ve Fransız İhtilaline katkıda bulunan nedenlerden biri olmuştur.

Çinli Kafa Vergisi: Kanada, Çinli göçmenlerin ülkeye girişini azaltmak için 1885 yılında uygulamaya başladığı Çinli Kafa Vergisini, Çinlilerin ülkeye girişini yasaklayan yasanın kabul edildiği 1923 yılına kadar uygulamıştır.

Mum Vergisi :İngiltere 1789 yılında muma vergi getirdi. Evde mum üretimini yasakladı.  Devlet evde mum üretimini yasaklayarak mum imalatını lisansa bağlamıştır.

Bekarlık Vergisi :Cumhuriyetin ilk yıllarında Yozgat milletvekili Süleyman Sırrı Bey, bekar erkeklerden vergi alınmasını istemiş ve TBMM’ye bu konuda önerge sunmuştur. Kurtuluş Savaşı’nda azalan nüfusun artmasını amaçlayan bu veri önergesi yasalaşmamış ve kadük kalmıştır.Bu önergeye tepki gösteren ünlü yazar Hüseyin Rahmi Gürpınar ”evlenmedim, evlenmeyi de düşünmüyorum, bekarlığın ceremesi kaç lira ise çekmeye hazırım” diye cevap yazmıştır.

Bıyık Vergisi :Uruguay’da kısa bir süreliğine geçerli olan vergi de ilginç vergiler arasında yerini almaktadır. 1867 yılında erkeklerden alınan bıyık vergisinin dilimleri de bıyığın santimetresine göre değişmektedir. Bıyığın her santimi için 2 peso alınmıştır fakat halktan oldukça sert tepkiler gelince kısa süre sonra kaldırılmıştır.

Baca Vergisi :1800 lü yıllarda Polonya hükümeti tarafından uygulanan bir vergi türüdür.Polanya halkı  baca vergisi konunca halk vergi ödememek için bacalarını yıkmıştır. Osmanlı Döneminde de 20’nci Osmanlı Padişahı, IV. Avcı Mehmet tarafından uygulanan bir vergi türüdür(Çetin Altan 29.04.2010 Milliyet Gazetesi).

Şömine Vergisi : 1660 yılında, İngiltere hükümeti şöminelere bir vergi koydu. İnsanlar vergi ödememek için tuğlalar ile şöminelerini kapatmaya başladılar.

Peruk Vergisi: Venedik’te 15. yüzyılda bu vergiyi doğuran olay, kafası kel olan insanların peruk takmasından dolayı ortaya çıkmıştır. Bir süre uygulanan bu vergi daha sonra kaldırılmıştır.

Tekerlik İzi Vergisi : 14 ve 15.YY’da Avrupa’nın bazı ülkelerinde kağnı izleri için alınan bir vergi türüdür(22.09.2003 Hürriyet Gazetesi/Kelebek eki).

Şapka Vergisi : İngiltere ‘de hükümet 1784 yılında şapkalara vergi getirdi. Vergiden kurtulmak isteyen şapka imalatçıları ürettikleri ürünlere “şapka” demekten vazgeçti. Hükümet de karşılık olarak başa giyilen her şeye vergi getirdi. Vergi 1811’e kadar yürürlükte kalmıştır.

İkinci Koca Vergisi : İspanya’da 14. yüzyılda ikinci kez nikah masasına oturan kadınlardan alınan bir vergi türüdür.

Vaftiz Vergisi: Avrupa’da 15 YY’da kral ve prenslerin vaftiz edilen çocuklarından alınan vergi türüdür.

Çizme Vergisi: 18. yüzyılda Prusya kralının emriyle çizmelerden giyenlerden alınan vergi özel bir vergi türüdür.

Vergilerin toplumsal koşullar gereği yer ve zaman kapsamında değiştiği yeni şekiller aldığı görülmektedir. Bu nedenle geçmişte uygulanan çoğu vergi türü günümüz koşullarında gereksiz hatta komik olarak karşılanabilmektedir.

Yararlanılan Kaynaklar:

-Cazim Gürbüz; Edebiyatlaşan Vergiler ve Muhasebe de Bilinmeyenler,Bilgeoğuz Yayınları,2007

-Dr.Cem Barkın Arslan, Röntgenci Vergisi, Hürses Gazetesi, 08.02.2016

-Faruk Güçlü; Osmanlı’dan Günümüze Uygulanan Vergiler Sözlüğü,Detay Yayınları,2014